Łódź przemysłowa

Łódź przemysłowa – od rolniczej osady po tętniącą życiem „ziemię obiecaną”

Pierwsze, pisemne wzmianki o Łodzi pochodzą z 1332 r. Już 29 lipca 1423 r. Władysław Jagiełło nadał Łodzi prawa miejskie, a wraz z nim pozwolenie na organizowanie targów.  Mieszkańcy Łodzi żyli głównie z uprawy roli, a na początku XVI w. miasto liczyło zaledwie 70 rodzin mieszczańskich i około 30 domostw.

Początki Łodzi przemysłowej związane są z datą 18 września 1820 r. Wtedy Łódź została włączona do grona osad przemysłowych i została przeznaczona na ośrodek tkacki i sukienniczy. Miasto zawdzięczało to Rajmundowi Rembielińskiemu, prezesowi Komisji Województwa Mazowieckiego, który złożył odpowiedni wniosek.

Skąd pomysł na ulokowanie w Łodzi przemysłu włókienniczego? Miały na to wpływ 3 czynniki: ziemie, które były własnością państwa, co dawało możliwość wydzielenia działek dla osadników, duże zalesienie umożliwiające wykorzystanie drewna jako materiału budowlanego i opałowego oraz duża ilość drobnych rzek i cieków wodnych, które dawały energię do napędu maszyn.  

W tym czasie miasto liczyło ok. 800 mieszkańców i zaczęło bardzo szybko się rozrastać. Nowa Łódż przemysłowa przyciągała tkaczy z różnych części Polski, a także z Czech, Saksonii, Moraw i Brandenburgii. Dla nowych osadników wyznaczono specjalną osadę sukienniczą „Nowe Miasto”, której najważniejszym elementem był Nowy Rynek – ośmioboczny plac z czterema ulicami wylotowymi (dzisiejszy Plac Wolności). Napływ mieszkańców był bardzo gwałtowny. W 1830 niewielka Łódź miała ok. 4 tys. mieszkańców, zaledwie 35 lat później było ich już 40 tysięcy, a w 1900 r. już 300 tysięcy!

Łódź przemysłowa i wielkoprzemysłowa

W XIX w. Łódź przemysłowa rozrastała się. Obok małych zakładów rzemieślniczych powstawały wielkie manufaktury, m.in. fabryczny kompleks Ludwika Geyera (dzisiejsza Biała Fabryka) z pierwszą w Królestwie Polskim maszyna parową. W latach 30. XIX. Kompleks Geyera był największym zakładem przemysłowym w Królestwie Polskim! W latach 1872-1879 powstawały kolejne wielkie zakłady: Poznańskiego, Heinzla, czy Kunitzera. Obok wyrobów bawełnianych powstawały także wyroby z wełny, lnu oraz jedwabiu. Łódź przemysłowa wkroczyła wówczas na drogę wielkokapitalistycznego rozwoju. Przedsiębiorstwa jednoosobowe przekształcały się w spółki akcyjne i jawne.

Zabudowa Łodzi przemysłowej

Rekordowo szybki przyrost mieszkańców przysparzał wielu problemów. Miasto było coraz gęstsze i bardziej chaotycznie zabudowane. Ciekawostką jest, że 340 tysięczne miasto w 1908 r. zajmowało tę samą powierzchnię co w 1840 r. przy 13 tys. mieszkańców. Terenów budowlanych było coraz mniej, a Łódź poszerzała się o przedmieścia – Bałuty i Chojny, których mieszkańcy żyli raczej ubogo,  w prymitywnie wykonanej zabudowie.

W samej Łodzi swoje majątki powiększali przedstawiciele 4 narodowości – Żydzi, Niemcy, Polacy oraz Rosjanie. Wielokulturowość widać w mieście do dziś dzięki świetnie zachowanej zabudowie. Potentaci budowali wille, pałace i kamienice, powstawały świątynie oraz cmentarze różnych wyznań. Mimo ogromnej ilości mieszkańców Łódź przemysłowa była ignorowana przez centralne władze rosyjskie. Miasto nie posiadało odpowiedniej infrastruktury transportowej, technicznej, ani społecznej. Brakowało połączeń kolejowych. W mieście nie funkcjonowała sieć kanalizacyjna ani wodociągowa, a szkolnictwo był mocno zaniedbane.  
Mimo pewnych problemów społecznych Łódź przemysłowa cały czas bardzo szybko się rozwijała. Tuż przed I wojną światową Łódź znajdowała się wśród najgęściej zaludnionych miast przemysłowych świata!

Łódź przemysłowa dzisiaj

Pozostałości wielkiego przemysłu włókienniczego widzimy w Łodzi do dzisiaj. Na całym terenie miasta możemy odnaleźć większe i mniejsze kompleksy fabryczne, które w większości zostały zrewitalizowane i zaadaptowane według współczesnych potrzeb. Do najsłynniejszych znaków czasu Łodzi przemysłowej należą np.:
Fabryka Izraela Poznańskiego – obecnie centrum handlowo-usługowo-rozrywkowe Manufaktura, które jest przykładem wzorowo wręcz przeprowadzonej rewiatlizacji.

Przędzalnia i tkalnia Franciszka Ramisha – dziś unikalne na mapie Łodzi i całej Polski miejsce skupiające przemysły kreatywne oraz świetne lokale gastronomiczne.

Imperium Karola Scheiblera, czyli Księży Młyn – zespół fabryk włókienniczych i towarzyszących im obiektów – dziś doskonale zachowane i zrewitalizowane osiedle robotnicze oraz luksusowe lofty w budynkach dawnej przędzalni.

Biała Fabryka Ludwika Geyera – dziś pomnik historii i  siedziba Centralnego Muzeum Włókiennictwa.

Magazyny Tkanin przy ul. Tymienieckiego – Obecnie Art. Inkubator, jedna z najatrakcyjniejszych w Łodzi przestrzeń konferencyjna i wystawowa.  
Liczne pałace i wille: Pałac Poznańskiego (obecnie siedziba Muzeum Miasta Łodzi), Pałac Biedermanna (własność Uniwersytetu Łódzkiego) , Pałac Herbsta (Muzeum Sztuki), Willa Reinholda Richtera (rektorat Politechniki Łódzkiej), Willa Kindermanna (Miejska Galeria Sztuki).