Łódź powojenna, czyli jak zmieniało się miasto po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej

Tuż po zakończeniu II wojny światowej mówiło się, że Łódź powinna zostać nową stolicą Polski. Po tym, jak niemal totalnie zniszczono Warszawę w czasie okupacji, wiele wskazywało na wybór nowej stolicy. Zwłaszcza że Łódź przeżywała wówczas okres rozkwitu urbanistycznego i rozwoju kulturalnego. Nie bez powodu mówi się o okresie tużpowojennym jako czasie Wielkiej Łodzi.

Wiatr zmian ze wschodu

Mówi się, że Łódź jest wspaniałym miastem, któremu zabrakło niestety nieco szczęścia. Ma kłopotliwe dziedzictwo w postaci obszernej architektury poprzemysłowej, zaniedbanego śródmieścia i za dużych kwartałów. Wszystko to przypomina o robotniczej przeszłości Łodzi, ale nie wolno zapominać, że miasto w szybkim czasie stało się wielomilionową metropolią, która wchłonęła dookolne miejscowości, a tuż po wojnie w Łodzi (niebezpodstawnie) upatrywano nową stolicę Polski. Jak to się stało?

W 1945 roku Polska znalazła się w centrum wpływów radzieckich. Miała to szereg rozmaitych konsekwencji, między innymi w postaci rewolucji własnościowej. W nowo powstałej Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej to władza decydowała o inwestycjach i gospodarce, również miejskiej. "Naprawiamy bruki, remontujemy domy" ‒ głosiły wówczas nagłówki gazet. Łódź nie wymagała bowiem gruntownej odbudowy, jako że nie została mocno zniszczona w wyniku działań wojennych. Z różnych względów (między innymi dlatego, ze Łódź zamieszkiwało wielu zwolenników socjalizmu) władza chciała przekonać do siebie łodzian i zachęcić Polaków do osiedlenia się właśnie w tym mieście.

Zabrano się więc do prac budowlanych. Powstało wówczas wiele osiedli mieszkaniowych, głównie na zaniedbanych Bałutach i Śródmieściu, gdzie Niemcy w trakcie II wojny światowej założyli getto. Wówczas ukończono również budowę wodociągu, który łączył rzekę Pilica z miastem. W trakcie wymiatania z miasta widm przeszłości podjęto również, niczym niedającą się usprawiedliwić, decyzję o likwidacji starego cmentarza żydowskiego przy ulicy Wesołej i postawieniu w jego miejscu bloku mieszkalnego, obok którego poprowadzono dwupasmową drogę północ-południe.

Ideały architektury modernistycznej z pełnym rozmachem wcielano w plan zagospodarowania przestrzeni miejskiej w Łodzi. Wydzielono w niej specjalne strefy, przenosząc wielkie osiedla mieszkalne na obrzeża miasta i pozostawiając tym samym centrum samo sobie. Skutki tych pomysłów mieszkańcy Łodzi odczuwają do dziś. Okres największych inwestycji architektonicznych przypadł jednak na lata 70. Wtedy to podjęto się przebudowy Śródmieścia, zastępując piękne, dziewiętnastowieczne budynki ogromnymi wieżowcami. Do dziś wykorzystuje się jako biura i lokalizację salonów usługowych.

Łódź kulturalną stolicą Polski

Bardzo ważną zaletą dla planu powojennej odnowy Łodzi był również fakt, że po zakończeniu okupacji miasto opustoszało. Zniknęli z niego Żydzi, których Niemcy brutalnie wymordowali, a sami oprawcy pospiesznie uciekali zagranicę na przełomie 1944 i 1945 roku. Serce Łodzi stało więc puste, a przestronne, rozkładowe mieszkania w centrum przyciągały partyjnych notabli, którzy tym chętniej podejmowali się inwestowania właśnie w Łódź. Zresztą początkowo również mieszkańcy byli zadowoleni z dokonujących się na ich oczach zmian politycznych. Tuż po wyzwoleniu Łódź rozkwitła biało-czerwonymi i czerwonymi flagami, przez co łodzianie chcieli uhonorować wyzwolicieli. Armia Radzicka nie wzbudzała w nich negatywnych reakcji aż do momentu, w którym na dobre rozpoczęły się porządki polityczne, rabunki i gwałty. Nic więc dziwnego, że pierwsze strajki wybuchły już w lipcu 1945 roku.

Czerwone Miasto Łódź tuż po wojnie stało się też kulturalną stolicą Polski. W zrujnowanej do szczętu Warszawie nie mogły już bowiem działać gazety, wydawnictwa, teatry. Pisarze, malarze, aktorzy i reżyserzy, a także dziennikarze i włodarze polityczni ‒ wszyscy ciągnęli do Łodzi, szukając w niej spokoju i warunków do pracy. Wówczas przywędrował tu Teatr Wojska Polskiego, Wytwórnia Filmowa Wojska Polskiego "Czołówka", powstał tu Teatr Miniatur "Syrena", swoje siedziby miały główne polskie wydawnictwa z "Czytelnikiem", "Książką", "Wiedzą" na czele. Zamieszkali tu znani literaci i poeci. Łódź miała stać się bowiem centrum nowej, marksistowskiej, ludowej kultury. Sprzyjały temu robotniczy charakter miasta, wielkie przemysłowe tradycje i stosunkowo niewielkie zniszczenia wojenne. Miasto przeżywało więc swoje wielkie dni.

Okres peerelowskiej świetności potrwał jednak tylko do roku 1948. Wtedy to największe teatry, gazety, wydawnictwa zaczęły się po kolei wyprowadzać z powrotem do Warszawy. Wbrew marzeniom niektórych stolicy nigdy nie przeniesiono do Łodzi, a miasto wróciło do dawnej roli przodownika w zakresie przemysłu włókienniczego. Prym wiodło aż do przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych minionego stulecia.