Łódzkie tramwaje – dlaczego są wyjątkowe?

Historia powstania pierwszej elektrycznej sieci tramwajowej

Łódź, jako pierwsze z polskich miast uruchomiło elektryczną sieć tramwajową, która była wówczas najnowocześniejszym środkiem transportu. Miało to miejsce 23 grudnia 1898 roku na mocy porozumienia łódzkich przemysłowców z 13 lutego 1897 roku. Najaktywniejszym działaczem był łódzki fabrykant niemieckiego pochodzenia, Juliusz Kunitzer nazywany dziś łódzkim ojcem tramwajów. W skład grupy wchodzili również znani fabrykanci, między innymi: Scheibler, Grohman czy Geyer. Razem utworzyli dokument nazywany Konsorcjum Kolei Elektrycznej Łódzkiej, gwarantujący wyłączność sieci. Pismo miało typowy charakter dokumentów sporządzanych w okresie zaboru rosyjskiego. Informację o nowym środku transportu można było można przeczytać w ówczesnej gazecie "Rozwój". Początkowo utworzono wyłącznie dwie krótkie linie tramwajowe, obejmujące Śródmieście. Ich kursy odbywały się od 5 rano do 11 wieczorem. W skład pierwszych tramwajów wchodziły wyłącznie wagony drugiej klasy. Nowy sposób komunikacji szybko zdobył sympatię mieszkańców, którzy chętnie korzystali z tramwajów, co przyczyniło się do odnotowania sporych zysków. Sieć elektryczną w Łodzi obsługiwał jednej z dwóch koncernów tamtych czasów, którym był AEG (Powszechne Towarzystwo Elektryczne).

Stopniowy rozwój sieci elektrycznej oraz nietypowy rozkład szyn

Od 1906 roku rozpoczęto rozległą budowę elektrowni przeznaczonej dla tramwajów. Pierwsza zajezdnia mieściła się przy ulicy Tramwajowej. W 1901 roku podjęto prace związane z wdrożeniem szlaków komunikacyjnych łączących miasto z pobliskimi aglomeracjami, takimi jak Zgierz czy Pabianice. Jeszcze w tym samym roku uruchomiono tramwaje kursujące do tych miast. Wybudowano również dwie kolejne zajezdnie: w Chocianowicach oraz na Radogoszczu. Pierwsza trasa tramwajowa skupiała się wokół centrum. Miała swój początek na Placu Kościelnym i przebiegała aż do Placu Reymonta, gdzie znajduje się Rynek Górny. Szyny zostały ułożone na osi północno - południowej. Począwszy od Placu Wolności zbudowano trasę w kierunku zachodnim tak, aby prowadziła do zespołu cmentarzy miejskich przy ulicy Ogrodowej. Część wschodnia została ułożona na ulicy Pomorskiej aż po park Helenów. Zaledwie rok później, bo w 1910 roku uruchomiono dwie kolejne linie, tym razem do Aleksandrowa i Konstantynowa. Na Brusie (linia konstantynowska) wybudowano zajezdnie tramwajowe, ale także kwatery dla tramwajarzy. Miasto było coraz lepiej skomunikowane z okolicznymi miejscowościami. Mieszkańcy narzekali jedynie na brak połączenia z Dworcem Kaliskim, którego doczekali się w 1912 roku. W czasie I wojny światowej ruch tramwajów został wstrzymany i zastąpiony przez wagony towarowe, zaprzęgane końmi. W 1923 roku wydano rozporządzenie regulujące zasady ruchu ulicznego na mocy, którego pojazdy miały się trzymać się prawej strony. Rok 1928 był przełomowym dla komunikacji w Łodzi. Właśnie wtedy Kolej Elektryczna Łódzka zdecydowała się oddać zajezdnię tramwajową zlokalizowaną na Dąbrowie. Było to spowodowane większą ilością sprzętu oraz pracowników, których liczba wynosiła wtedy 1400 osób. Zdecydowano się na dodanie kolejnych linii tramwajowych, a także przedłużono linię konstantynowską aż do Lutomierska. Po II wojnie światowej sieć została oddana w użytkowanie MPK (Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Łodzi). Charakterystyczną cechą torów tramwajowych w Łodzi jest ich wąski rozstaw, który ma jedynie 1000 milimetrów - podobna wartość występuje dziś jedynie w Toruniu, Elblągu, Grudziądzu i Bydgoszczy.

Ciekawostki

Powstanie i funkcjonowanie linii tramwajowych wiąże się też z wieloma nieznanymi faktami. Od początku rozwój sieci elektrycznej był starannie przemyślany. Już na początku zadbano o odpowiednie oznakowanie w postaci tabliczek, na których umieszczony był herb Łodzi, numer tramwaju oraz kierunek trasy. 

W czasie II wojny światowej, kiedy Łódź znajdowała się pod okupacją niemiecką, zmieniono wizualną stronę tabliczek. Typowa żółta łódka została zastąpiona symbolem swastyki. Germanizacji uległy również przedsiębiorstwa elektryczne, którym nadano niemieckie nazwy: Litzmannstädter Elektrische Strassenbahn oraz Litzmannstädter Elektrische Zufuhrbahnen. Nowoczesne wagony silnikowe były przeznaczone wyłącznie dla Niemców. W okresie II wojny światowej przy ciężkich pracach rozbudowy sieci elektrycznej wykorzystywano robotników żydowskich. Wielu z nich zmarło z wycieńczenia. Sprawna komunikacja służyła również przewozowi surowców i produktów ze stacji Radegast, która była punktem przeładunkowym. 

Obecnie w Łodzi funkcjonuje Muzeum Komunikacji Miejskiej, gdzie można podziwiać zachowane zbiory i archiwalne fotografie. Dodatkowo w ramach Instytucji funkcjonuje Klub Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi. W ramach jego funkcjonowania organizowane są wycieczki turystyczne zabytkowymi pojazdami.